Sơn đậu căn (Sophora tonkinensis Gagnep.) là loài cây thuốc quý thuộc họ Đậu (Fabaceae), có giá trị dược liệu và kinh tế cao, được phân bố tự nhiên tại các sườn núi đá vôi ở miền Bắc Việt Nam và Nam Trung Quốc. Với thành phần chứa trên 150 hợp chất hóa học hoạt tính – bao gồm alkaloid, flavonoid, triterpenoid, polysaccharid và matrine – cây Sơn đậu căn đã được chứng minh có hiệu quả điều trị nhiều bệnh như viêm gan B, viêm họng, viêm loét dạ dày, rối loạn nhịp tim, thậm chí hỗ trợ chống ung thư và bảo vệ gan. Tuy nhiên, do bị khai thác quá mức trong khi khả năng tái sinh tự nhiên từ hạt lại rất thấp, loài cây này hiện đã được xếp vào Sách Đỏ Việt Nam.
Trước nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên, TS. Nguyễn thị Lài cùng nhóm nghiên cứu thuộc Viện Ứng dụng công nghệ – Bộ Khoa học và Công nghệ, với sự phối hợp chuyên môn của các chuyên gia đến từ Khoa Sinh học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHQG Hà Nội), đã tiến hành nghiên cứu quy trình nhân giống in vitro Sơn đậu căn bằng phương pháp nuôi cấy đốt thân. Nghiên cứu không chỉ nhằm bảo tồn nguồn gen quý mà còn mở ra khả năng nhân giống đại trà phục vụ trồng trọt dược liệu bền vững.
Vật liệu nghiên cứu là cành bánh tẻ Sơn đậu căn khỏe mạnh, không sâu bệnh được thu thập tại huyện Trùng Khánh (Cao Bằng), ở độ cao trên 1000 m. Các đốt thân dài ~2 cm được rửa bằng xà phòng và khử trùng với NaOCl 3% trong 15 phút, sau đó tráng lại bằng nước cất vô trùng. Mẫu được cấy vào môi trường MS (Murashige & Skoog, 1962) có bổ sung 30 g/l sucrose, 5,5 g/l agar, 200 ml/l nước dừa, 1 g/l than hoạt tính và pH điều chỉnh 5,5.
Từ các kết quả thực nghiệm, nhóm nghiên cứu đã xác định quy trình nhân giống in vitro hiệu quả cho cây Sơn đậu căn như sau:
– Tái sinh chồi: MS + 0,75 mg/l TDZ.
– Nhân nhanh: MS + 0,75 mg/l TDZ + 0,5 mg/l IBA + 2 g/l peptone + 30 g/l dịch cà rốt.
– Ra rễ: MS + 1,0 mg/l α-NAA.
– Trồng vườn ươm: Giá thể đất mùn + bột xơ dừa (70:30) + phun phân MK.
Kết quả đạt được là cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng để triển khai quy trình sản xuất giống Sơn đậu căn sạch bệnh, đồng đều và hiệu quả cao. Nhóm thực hiện khuyến nghị ứng dụng quy trình này trong các trung tâm bảo tồn giống và cơ sở sản xuất cây dược liệu để phát triển nguồn nguyên liệu ổn định, góp phần bảo tồn loài cây quý hiếm, đồng thời hỗ trợ chiến lược phát triển bền vững ngành dược liệu Việt Nam.
Theo Tạp Chí Khoa học và Công nghệ Việt Nam