Viện Phát triển Khoa học và Công nghệ Vùng được giao chủ trì thực hiện đề tài “Nghiên cứu bảo tồn và phát triển giống cam bản địa (cam thổng) tại huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn” trong giai đoạn 2021 – 2024.
Mục tiêu của đề tài là thu thập, lưu giữ, bảo quản nguồn gen giống cam thổng; đánh giá hiện trạng sản xuất, đặc điểm sinh học và kiến thức bản địa liên quan đến công tác bảo tồn, khai thác và phát triển nguồn gen. Trên cơ sở đó, nghiên cứu và xây dựng các phương pháp lưu giữ, bảo quản an toàn; phục tráng, nhân giống và xây dựng mô hình bảo tồn, khai thác, phát triển giống cam bản địa.
Qua quá trình triển khai, nhóm nghiên cứu đã tiến hành điều tra, đánh giá đặc điểm nông sinh học của giống cam thổng. Kết quả cho thấy đây là giống cam bản địa được trồng lâu đời tại các huyện Tràng Định và Văn Quan, hiện số lượng cây còn lại trong dân không nhiều. Cây có tán hình bầu dục, lá xanh đậm, phiến lá dài khoảng 10 cm, rộng 4,8 cm. Thời gian ra hoa từ tháng 2–3, thu hoạch từ cuối tháng 9 đến đầu tháng 10, quả hình cầu, khi chín có màu xanh hơi vàng, vị ngọt và hương thơm đặc trưng.
Đề tài đã tuyển chọn được 5 cây cam thổng ưu tú tại huyện Văn Quan và Tràng Định để làm nguồn vật liệu nhân giống, đồng thời xây dựng mô hình nhân giống tại xã Điềm He, huyện Văn Quan. Cây giống được nhân bằng phương pháp ghép, sử dụng mắt ghép từ các cây ưu tú đã chọn lọc. Kết quả bước đầu, nhóm nghiên cứu đã ghép thành công 300 cây giống đạt tiêu chuẩn, hiện đang được chăm sóc, phục vụ cho mô hình bảo tồn và phát triển nguồn gen cam thổng cũng như các thí nghiệm tiếp theo.
Kết quả bước đầu của đề tài góp phần quan trọng trong việc bảo tồn nguồn gen quý của giống cam bản địa Lạng Sơn, tạo cơ sở khoa học cho việc phát triển vùng trồng cam đặc sản, đồng thời mở hướng khai thác và phát triển các sản phẩm nông nghiệp đặc thù gắn với du lịch sinh thái địa phương.