Cây dược liệu Bảy lá một hoa (Paris chinensis) có giá trị cao nhưng khó nhân giống do hạt nảy mầm chậm và tỷ lệ sống thấp. Nghiên cứu thực hiện tại Sa Pa (Lào Cai) đã xác định được phương pháp xử lý hạt và độ sâu gieo trồng tối ưu, giúp tăng gấp đôi tỷ lệ nảy mầm và cải thiện rõ rệt khả năng sinh trưởng của cây con. Kết quả này mở ra hướng đi mới cho việc chủ động nguồn giống và phát triển bền vững vùng dược liệu quý hiếm.
Cây thuốc quý hiếm trong tự nhiên
Bảy lá một hoa (Paris chinensis), hay còn gọi là thất diệp nhất chi hoa, là cây dược liệu quý hiếm phân bố chủ yếu ở các vùng núi cao. Từ lâu, loài cây này đã được sử dụng trong y học cổ truyền nhờ chứa nhiều hoạt chất như Saponin steroid và Polyphyllin. Đây là những hợp chất có tác dụng kháng viêm, giảm đau, cầm máu, tăng cường miễn dịch, thậm chí còn được nghiên cứu trong điều trị ung thư và một số bệnh nan y khác. Ở một số vùng, cây còn được dùng để chữa rắn cắn.
Tuy nhiên, việc nhân giống Bảy lá một hoa gặp rất nhiều khó khăn. Hạt giống thường có tỷ lệ nảy mầm thấp, quá trình nảy mầm kéo dài tới hàng trăm ngày, khiến việc ươm trồng và mở rộng diện tích gặp nhiều trở ngại.
Nghiên cứu tại Sa Pa (Lào Cai)
Để tìm lời giải cho bài toán này, nhóm các nhà khoa học thuộc Viện Phát triển khoa học và công nghệ Vùng (Viện Ứng dụng công nghệ) phối hợp với Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu ngay tại Sa Pa, tỉnh Lào Cai – nơi cây phân bố tự nhiên. Thí nghiệm tập trung vào ba yếu tố quan trọng: phương pháp xử lý hạt, nồng độ chất kích thích sinh trưởng GA₃ và độ sâu gieo hạt.
Xử lý hạt đúng cách – tỷ lệ nảy mầm tăng gấp đôi
Kết quả chỉ ra rằng, khi hạt được chà sạch vỏ và bảo quản lạnh ở nhiệt độ 5°C trong 180 ngày, sau đó ngâm với dung dịch GA₃ ở nồng độ 600 ppm, tỷ lệ nảy mầm đạt tới 81,67%. Trong khi đó, ở lô đối chứng, tỷ lệ này chỉ đạt 44,33%. Đáng chú ý, thời gian nảy mầm cũng được rút ngắn đáng kể, từ hơn 320 ngày xuống còn khoảng 248 ngày. Điều này đồng nghĩa với việc người trồng có thể chủ động được nguồn giống nhanh hơn và hiệu quả hơn.
Độ sâu gieo hạt – yếu tố quan trọng không kém
Nghiên cứu cũng cho thấy, độ sâu gieo hạt ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ lệ sống của cây con. Khi gieo hạt ở độ sâu 4 cm, cây con sinh trưởng khỏe, tỷ lệ sống đạt trên 81%, cao hơn hẳn so với gieo nông ngay trên mặt luống. Cây con trong điều kiện tối ưu có số rễ trung bình 3,75 rễ/cây, thân lá phát triển tốt, khả năng chống chịu cao hơn so với đối chứng.
Ý nghĩa đối với bảo tồn và phát triển dược liệu
Kết quả nghiên cứu này không chỉ giúp nâng cao tỷ lệ nảy mầm mà còn tạo cơ sở khoa học cho việc chủ động nguồn giống Bảy lá một hoa. Khi nhân giống thành công bằng hạt, áp lực khai thác ngoài tự nhiên sẽ giảm, góp phần bảo tồn nguồn gen quý hiếm. Bên cạnh đó, nguồn cây giống ổn định còn mở ra khả năng xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, phục vụ chế biến dược liệu trong nước và hướng tới xuất khẩu. Đây là hướng đi bền vững, vừa bảo vệ loài cây quý, vừa mang lại lợi ích kinh tế cho người dân miền núi nơi cây có điều kiện sinh trưởng thuận lợi.
Thành công này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Nó không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen quý hiếm, mà còn tạo cơ sở khoa học để phát triển các vùng nguyên liệu tập trung. Nhờ đó, nguồn cung dược liệu trong nước sẽ dần ổn định, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của ngành y dược, đồng thời mở ra cơ hội đưa sản phẩm dược liệu Việt Nam ra thị trường quốc tế.