Vừa qua, ông Nguyễn Đình Thiên – Chủ nhiệm Hợp tác xã (HTX) Đồng Tiến Ea Kar (xã Cư Ni) – cùng hàng chục nông dân trong vùng đã tham gia tập huấn quy trình làm than sinh học trong khuôn khổ dự án “Kinh tế tuần hoàn trong sản xuất cacao”, do Liên minh châu Âu (EU) tài trợ.
HTX Đồng Tiến hiện có 80 hộ thành viên, canh tác 120 ha cacao. Mỗi năm, lượng phụ phẩm như vỏ, cành, lá cacao thải ra rất lớn, dù một phần đã được tận dụng làm phân bón. Với mong muốn nâng cao giá trị từ những nguồn hữu cơ này, người dân bắt đầu thử nghiệm công nghệ sản xuất than sinh học.
“Than sinh học giúp cải tạo đất, giữ nước và phân bón, đồng thời có khả năng lưu giữ CO₂ lâu dài dưới lòng đất”, ông Thiên chia sẻ.
Biochar: Từ vỏ cacao đến tín chỉ carbon
Theo thống kê, Việt Nam có khoảng 3.400 ha trồng cacao, trong đó riêng Ea Kar chiếm tới 750 ha. Mỗi ha cho sản lượng 24-25 tấn quả cacao, trong đó vỏ chiếm tới 80% trọng lượng. Sau khi phơi khô, lượng vỏ còn lại đạt 4-6 tấn/ha — một nguồn nguyên liệu lý tưởng để sản xuất biochar chất lượng cao.
Ngoài vỏ cacao, nông dân tại HTX Nhất Tâm (xã Ea Đar) còn thử nghiệm làm than sinh học từ các loại phụ phẩm khác như cành cà phê, lá khô… Kết quả ban đầu cho thấy biochar từ những nguồn này đạt chất lượng vượt trội so với sản phẩm từ rơm rạ truyền thống.
Quy trình sản xuất biochar tương đối đơn giản: nguyên liệu được phơi khô trong ba ngày (đạt độ ẩm 14–15%), sau đó đưa vào các thùng inox và đốt trong điều kiện yếm khí ở nhiệt độ dưới 500°C. Trong vòng 48 giờ, quá trình nhiệt phân diễn ra và tạo ra biochar – sản phẩm có thể sử dụng ngay hoặc tiếp tục xử lý để đạt chuẩn quốc tế.
“Từ một tấn phụ phẩm nông nghiệp, có thể sản xuất khoảng 400–500 kg than sinh học, tương đương với việc loại bỏ hơn một tấn CO₂ khỏi khí quyển”, TS. Phạm Văn Lương – Giám đốc quốc gia Helvetas Việt Nam, đơn vị đồng thực hiện dự án – cho biết.
Hiện tại, giá biochar thử nghiệm dao động từ 10.000–15.000 đồng/kg, cao hơn gấp 5–10 lần so với sản phẩm từ rơm rạ. Trên thị trường tín chỉ carbon tự nguyện, mỗi tín chỉ loại bỏ carbon (CDR) – tương đương một tấn CO₂ – có thể bán với giá lên đến 200 USD.
“Biochar là loại tín chỉ carbon được đánh giá cao nhất hiện nay, vì khả năng lưu giữ CO₂ kéo dài hàng thế kỷ”, TS. Vũ Dương Quỳnh (Viện Môi trường Nông nghiệp) nhấn mạnh.
Cơ hội lớn, thách thức không nhỏ
Theo tổ chức cấp tín chỉ quốc tế Verra, nếu được triển khai quy mô lớn, biochar có thể giúp loại bỏ ít nhất 1 tỷ tấn CO₂ mỗi năm vào năm 2050. Tuy nhiên, Việt Nam hiện vẫn chưa có dự án nông nghiệp nào – bao gồm biochar – chính thức bán tín chỉ carbon ra quốc tế.
Một trong những rào cản lớn là quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, khó đáp ứng các yêu cầu khắt khe về giám sát, báo cáo và xác minh từ các tổ chức quốc tế. Dù vậy, các chuyên gia nhận định đây là thời điểm “vàng” để Việt Nam bắt đầu tham gia thị trường đang có cầu vượt xa cung.
“Nhiều công ty Nhật Bản, Hàn Quốc đã bày tỏ quan tâm đến tín chỉ carbon từ biochar tại Việt Nam. Nếu làm bài bản, đây sẽ là cơ hội lớn cho nông dân”, TS. Quỳnh nói.
Trong nước, than sinh học cũng có thể tiêu thụ với giá 15.000 đồng/kg, mang lại nguồn thu ổn định nếu áp dụng đại trà. Với thu nhập 400 triệu đồng/năm từ 1 ha cacao, ông Nguyễn Đình Thiên cho biết sẵn sàng đầu tư 15 triệu đồng để mua lò sản xuất biochar nếu thấy rõ hiệu quả.
Từ cacao đến rượu, thức ăn chăn nuôi
Không dừng lại ở than sinh học, một số HTX tại Ea Kar đang mở rộng mô hình kinh tế tuần hoàn với phụ phẩm cacao. Bà Nguyễn Hồng Thương – Giám đốc HTX Nhất Tâm – cho biết đơn vị đang sản xuất thêm thức ăn chăn nuôi và rượu từ nguồn nguyên liệu này.
Trước đó, các mô hình sản xuất biochar từ phụ phẩm như vỏ lạc (ở Thừa Thiên Huế) hay rơm rạ (ở Sóc Trăng) đã chứng minh tính khả thi ở quy mô nông hộ. Nếu được nhân rộng, biochar không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần quan trọng giúp Việt Nam thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính (NDC) và tiến tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Theo VnExpress